Күн нұры мен жаңбыр тамшысы астасқан бақ – адамға тыныштық пен қуаныш сыйлайтын ерекше әлем. Әр жеміс ағашы өз иесінен мейірім мен қамқорлық күтеді. Күтімсіз өсімдік әлсіреп, өнім азайып, зиянкестерге төзімсіз болады. Ал дұрыс бапталған ағаш жыл сайын мол жеміс беріп, бақтың көркіне айналады. Сол себепті бақшадағы ағаштарды қалай күту керек деген сұрақ әр бағбан үшін өзекті тақырып болып қала береді. Төменде ағаштардың өсіп-жетілуіне, денсаулығына және өнім сапасына әсер ететін негізгі тәсілдер қарастырылады.
Ағаш күтімінің маңызы
Бақтағы әр өсімдік – тірі организм, оған тұрақты назар мен қолайлы жағдай қажет. Дұрыс күтім топырақтың құнарлылығын арттырып, тамыр жүйесінің дамуын қамтамасыз етеді. Әсіресе жас көшеттер алғашқы жылдары ерекше қамқорлықты талап етеді. Уақытылы суару, кесу және зиянкестерден қорғау арқылы ағаштың өмірі ұзарып, өнімі молаяды.
Тиімді күтімнің негізгі артықшылықтары:
- өсімдіктің иммунитеті жоғарылап, ауа райының өзгерісіне төзімділігі артады;
- жемістердің дәмі мен көлемі жақсарады;
- ауру мен шірік азайып, ағаш ұзақ жыл бойы жеміс береді;
- бақтың жалпы экожүйесі тұрақтанады.
Көктемгі күтім ерекшелігі
Көктем – табиғаттың жаңару кезеңі. Бұл уақытта ағаштар қыстан кейін әлсіреген күйде болады, сондықтан ерекше көңіл бөлуді қажет етеді. Ең алдымен, топырақты қопсытып, тыңайтқыш енгізу маңызды. Бұл тамырларға ауа мен қоректік заттардың жетуін жеңілдетеді.
Көктемде бақ ағаштарын зиянкестерден қалай қорғау керек деген сұрақ көп бағбанды толғандырады. Мұның ең тиімді жолы – ерте көктемде ағаш діңдерін әкпен ағарту және табиғи ерітінділермен өңдеу. Мысалы, күл мен сабынды судың қоспасы жапырақ битіне қарсы жақсы әсер етеді. Сондай-ақ бұтақтардың арасына құстар ұя салуы үшін жағдай жасау пайдалы, өйткені олар көптеген зиянкестерді жояды.
Жаз мезгіліндегі баптау
Жазда күннің ыстығы мен ұзақ құрғақшылық ағашқа айтарлықтай әсер етеді. Бұл кезде суару мен көлеңкелеу негізгі күтім шарасына айналады.
Жаздың ыстық күндерінде ағаштарды қалай суару керек дегенде, таңертең немесе кешкі уақытта суарған дұрыс. Күннің дәл ортасында суарсаңыз, тамырлар күйіп қалуы мүмкін. Әр түпке жеткілікті мөлшерде су құю қажет, бірақ судың тоқтап қалмауын қадағалау керек. Су біртіндеп сіңуі үшін топырақты қопсытып, айналасын мульчамен жабу ұсынылады. Бұл ылғалды сақтап, арамшөптің өсуін азайтады.
Сонымен қатар жаз айларында бұтақтардың шамадан тыс өсуін тежеу мақсатында әлсіз өркендерді кесіп отыру керек. Бұл тәсіл ағаштың энергиясын жеміс пісуіне бағыттайды.
Күзгі жұмыстар мен дайындау
Күз – ағаштарды келесі маусымға дайындаудың шешуші кезеңі. Жапырақ түскен соң, топырақ қопсытылып, тыңайтқыш енгізіледі. Арамшөптер мен түскен жапырақтарды жинау арқылы аурудың таралу қаупі азаяды.
Күзгі уақытта көпшілік «шабдалы ағаштарын үсіктен қалай қорғау керек» деген сауал қояды. Ол үшін ағаш діңін сабанмен немесе агроталшықпен орау қажет. Тамыр аймағын құрғақ жапырақ, үгінді немесе шымтезекпен жауып қою жылуды сақтап, аяздан қорғауға көмектеседі.
Күзде жас көшеттерге ерекше көңіл бөлу керек, себебі олардың тамыр жүйесі толық қалыптаспаған. Алдыңғы маусымдағы қателіктерді түзету мен артық бұтақтарды кесу де осы кезеңде жүзеге асырылады.
Кесу және пішіндеу әдістері
Ағаштың дұрыс пішінін сақтау оның өсуіне және өнім беруіне айтарлықтай әсер етеді. Кесу барысында құрғақ, сынған немесе ішке қарай өсіп тұрған бұтақтар алынып тасталады. Бұл күн сәулесінің біркелкі түсуін және ауа айналымын жақсартады.
Кесу ережелерін сақтау маңызды:
- Әр қиманы таза және тегіс етіп жасау керек. Өткір құрал қолдану жараның тез жазылуына ықпал етеді.
- Ірі бұтақ кесілгеннен кейін жараның орнына бақ шайыры жағылады. Бұл инфекцияның түсуін болдырмайды.
- Өсіп тұрған бұтақтарды тым қысқартпау қажет, әйтпесе өсім баяулайды.
- Кесуді ауа райы жылы, құрғақ күндері орындаған дұрыс.
Кесу кезінде асығыстыққа жол бермеу керек, себебі бір бұтақты артық қысқарту келесі маусымдағы өнімге кері әсерін тигізеді.
Қоректендіру мен тыңайтқыштар
Ағаштардың өсуі мен жеміс сапасы қоректік заттардың жеткілікті болуына байланысты. Топырақта азот, фосфор және калий элементтері тең мөлшерде болуы қажет. Табиғи тыңайтқыштар (көң, күл, компост) ағаштың экологиялық тұрғыдан таза өсуіне мүмкіндік береді.
Сонымен қатар ағаштың түріне қарай қоректендіру жиілігі де өзгереді. Мысалы, алма мен өрік жиі қорек алуды қажет етсе, шие мен қара өрік аз мөлшерде тыңайтқышпен де жақсы өседі.
Бақшадағы ағаштарды қалай күту керек деген сұраққа жауап – жүйелі назар мен табиғатқа деген сүйіспеншілікте. Көктемде зиянкестерден қорғау, жаздың ыстық күндерінде суару және шабдалы ағаштарын үсіктен сақтау сияқты қарапайым шаралар үлкен нәтижеге әкеледі. Әр маусымда дұрыс күтім жүргізу арқылы ағаштар сау әрі өнімді болып, ұзақ жыл бойы жеміс береді.
Бақ күтімі – тек еңбек емес, сонымен қатар рухани тыныштықтың қайнары. Жақсы қаралған ағаштар бақ иесіне ризашылықпен көлеңке мен тәтті жеміс сыйлайды. Ал табиғатқа қамқорлық танытқан адам әрқашан оның шексіз жақсылығын сезінеді.